قسمت دوم
گرایش شناسی مهندسی صنایع
مهندسی صنایع در مقطع کارشناسی در چهار گرایش تقسیمبندی میشود :
۱٫ تولید صنعتی
۲٫ برنامهریزی و تحلیل سیستمها
۳٫ تکنولوژی صنعتی
۴٫ ایمنی صنعتی
قبل ازبررسی چهارگرایش، لازم می دانیم دروس مشترک بین گرایش های مختلف مهندسی صنایع یادآورشویم:
(ریاضی، معادلات دیفرانسیل، برنامه نویسی کامپیوتر، محاسبات عددی، فیزیک، شیمی عمومی با آزمایشگاه، مبانی مهندسی برق با آزمایشگاه، اقتصاد مهندسی، نقشهکشی صنعتی، استاتیک، مقاومت مصالح، علم مواد، اقتصاد عمومی، اصول حسابداری و هزینهیابی، ارزیابی کار و زمان، طرحریزی واحدهای صنعتی، برنامهریزی و کنترل تولید و موجودی، کنترل پروژه، کنترل کیفیت آماری، تحقیق در عملیات، روشهای تولید، تئوری احتمالات و کاربردهای آن،آمار مهندسی، آزمایشگاه اندازهگیری دقیق، کارگاه ماشین ابزار(ماشین افزار)، کارگاه عمومی جوش، کارگاه ریخته گری)
دو گرایش تولید صنعتی و تحلیل سیستمها در قیاس با گرایشهای ایمنی صنعتی و تکنولوژی صنعتی ، به دلیل حوزه مفاهیم پیچیدهتر ، گستردهتر و کاربردیتر ، دارای برجستگی چشمگیری در سطح دانایی و توانایی میباشند ، دانشجویانی با سطح علمی بالاتری را به خود میپذیرند و به همین دلیل گرایشهای اصلی مهندسی صنایع به شمار میآیند . از این رو پیرامون این دو گرایش در گامهای آتی شرح کاملتری بیان خواهیم نمود .
گرایش برنامه ریزی و تحلیل سیستمها
معرفی: گرایش برنامه ریزی و تحلیل سیستمها تا حدودی جنبه نرم افزاری دارد و بیشتر به ارائه راهکار سیستماتیک می پردازد.و ابزارهای طراحی و تحلیل برای ایجاد نظام های گوناگون بهینه در فعالیتهای متنوع انسان- ماشین بهره می برد.
اهداف رشته:
۱- تجزیه و تحلیل مسائل تصمیم گیری در سطح واحدهای اجرایی با استفاده از روشهای نظاممند و مدلهای ریاضی.
۲- ارائه بهترین راهکار در استفاده مؤثر از منابع موجود و عملکرد معقول اجزاء متشکله نظامها به مدد ابزارهای تحلیلی.
۳- طرح ریزی اطلاعاتی و کنترل مدیریت
۴-برنامه ربزی حمل و نقل
۵-تجزیه و تحلیل نظامها و اصول مدیریت
گرایش تولید صنعتی
معرفی: این گرایش به مدد فنون برنامه ریزی کنترل، امکان استفاده بهینه از امکانات و تجهیزات تولیدی، خدماتی و پشتیبانی را برای نهادهای تولیدی و خدماتی پدید می آورد.
اهداف رشته:
۱- طرح ریزی های گوناگون مهندسی در واحدهای اجرایی براساس تجزیه و تحلیل هایی که مهندسان پیرامون برنامه ریزی تولید، کنترل و مدیریت پروژه، کنترل کیفیت و بهبود کارایی تولید میکنند:
۲- به تولید رسیدن فرآوردهها یا عرضه مطلوبتر خدمات
۳- طراحی ایجاد واحدهای کاری، برنامه ریزی تولید، برنامه ریز و موجودیها
۴- طراحی نظام تعمیر و نگهداری
۵- طراحی اصول مدیریت و الگوگیری
۶- برنامه ریزی نظامهای اجرایی که چند هدف متفتوت و گاه متضاد را در قالبی بهینه ایجاد میکنند.
– گرایش تکنولوژی صنعتی
معرفی: این گرایش نسبت به گرایشهای تولید صنعتی و تحلیل سیستمها فنی تر بوده و به مهندسی مکانیک نزدیکتر میباشد. ولی در کنار این، آنها مجهز به توانایی بهینه سازی بوده و به مسائل بهینه سازی ساخت و ساز فراورده های صنعتی و نیز نگهداشت و راه اندازی فنی واحدهای اجرایی آگاه هستند.
اهداف رشته:
۱- عینیت بخشیدن به طیف وسیعی از خواستهای اجرایی بشر با استفاده از تجهیزات کامپیوتری و مدارهای منطقی که به دلیل محدودیتهای انسانی به سهولت قابل تحقق نیستند.
۲- مباحث اجرایی و ساخت و تولید فراوردههای صنعتی
۳- طراحی قالب و قید و بستهای صنعتی
۴- عملیات طراحی و مبلحث انتقال تکنولوژی
۵- طراحی یک ایده و نمونه سازی آن تا ساخت و تدارک امکانات تولید و مدیریت مراحل اجرایی.
۶- شناسایی ضایعات و عوامل و منابع بروز آنها
گرایش ایمنی صنعتی
معرفی: گرایش ایمنی صنعتی به مسائل مشکلساز در صنعت از لحاظ ایمنی می پردازد، یعنی تلاش میکند تا با اجرای دستورالعملها از خطرات احتمالی جلوگیری کند و در صورت بروز مشکل یا خطری، راهی برای رفع آن پیدا نماید از جمله این مسائل میتوان کورهها یا آلودگی هوا اشاره نمود.
این گرایش با بهره گیری از تدابیر ویژه مهندسی، مبادرت به ایمن سازی نظامهای گوناگون کاری می کند که با گونه های مختلف تهدید و ریسک روبه رو هستند.
فارغ التحصیلان این رشته با رویکردی بهساز و پیشگیرانه(و در عین حال مهندسی)، در کنار متخصصان بهداشت حرفه ای قرار میگیرند که با دید پزشکی بیشتری به دنیای کار می نگرند.
اهداف رشته:
۱- تلاش در ایجاد نظامهای شناخت خطرات و محدودسازی عملکردهای غیر ایمن در محیطهای کاری.
۲- دنبال کردن روشها، برنامه ها و فرایندهایی برای کنترل و ارزیابی خطرات
۳- مهندسی انسانی، شناسایی عوامل فیزیک و شیمیایی زیان آور محیط کار
۴- حفاظت صنعتی و اصول مدیریت ایمنی
۵- پیشگیری از صدمات به انسانها، امکانت و تجهیزات
البته گرایشهای ذکرشده در سطح کارشناسی تفاوت چندانی با یکد یگر ندارد، چرا که دانشجویان هر یک از گرایشهای فوق ازمیان ۱۴۲ واحدی که دردورهی کارشناسی میگذارنند تنها ۱۰ تا ۱۵ واحد متفاوت با یکدیگر دارند(گرایش ایمنی صنعتی با۲۵ واحد اختصاصی متفاوت، بیشترین تفاوت راباگرایشهای دیگر دارد). دانشجویان می توانند واحدهای متفاوت را نیز در ۸ واحد اختیاری خویش انتخاب کرده و بگذرانند. برای مثال فارغالتحصیل گرایش تولید صنعتی میتواند به جای گرایش تحلیل سیستمها فعالیت کند .
در ادامه به بررسی دو گرایش اصلی مقطع کارشناسی یعنی تولید صنعتی و برنامهریزی و تحلیل سیستمها خواهیم پرداخت
گرایشهای تولید صنعتی و برنامهریزی و تحلیل سیستمها را بیشتر بشناسیم !
تولید صنعتی فن بهکارگیری مهارتهای تکنیکی – اقتصادی و استفاده موثر و نظامیافته از نیروی انسانی سازمان ، ماشینآلات ، تجهیزات ، سرمایه ، ساختمان و مواد به منظور تولید کالا با کیفیت و کمیت مطلوب میباشد .
برنامهریزی و تحلیل سیستمها فن بهکارگیری روشهای علمی جهت حل مسائل تصمیمگیری و برنامهریزی در واحدهای صنعتی – خدماتی ، شامل جمعآوری اطلاعات ، تجزیهوتحلیل دادهها ، مدلبندی و حل مساله میباشد .
با دقت و توجه موشکافانه در تعاریف فوق میتوان رسالت ، اهداف و ویژگیهای مهندسی صنایع را بیان نمود :
نخستین نکتهای که که باید بدان توجه کرد ، پویایی پنهانیست که در ذات تعاریف فوق نهفته است ؛ این جملات بیانگر حرکتی مداوم و همیشگی هستند ، حرکتی در جهت آنچه که بهتر است یعنی بهبود مستمر ، حرکتی که هیچگاه متوقف نمیشود . شما برنامهریزی میکنید ، تصمیم میگیرید ، به اجرا درمیآورید ، تجزیهوتحلیل مینمایید و آنگاه از نتایج حاصل جهت برنامهریزیهای آتی بهره میبرید ؛ این چرخهایست که هیچگاه از حرکت باز نخواهد ایستاد و همواره رو به سوی بهبود دارد ، چرا که ایستایی یعنی مرگ و مجموعههای پویایی چون واحدهای صنعتی – خدماتی هیچگاه به مرگ تمایل ندارند .
نکته دوم آنکه هیچیک از تعاریف فوق بهتنهایی قادر به بیان آنچه مهندسی صنایع ادعا میکند نیستند ، بلکه ایندو مکمل یکدیگرند . گفتهایم که ویژگی بارز مهندسی صنایع در تفکر بهبود مستمر وضعیت موجود بوده و هرگز از وضعیت موجود راضی نیست و تلاش مینماید تا به سوی وضعیتی مطلوبتر حرکت نماید . در وهله اول ، تصمیمگیری و برنامهریزی لازم است که حرکتیست به سوی هدف ، اما در گام بعدی بهکارگیری و اجرای برنامه یا تصمیم و سپس تجزیهوتحلیل نتایج ، تضمینکننده صحت آن میباشند . گرایش تولید صنعتی به نگرش نظاممند ، منظم و علمی گرایش برنامهریزی و تحلیل سیستمها نیازمند است و در نقطه مقابل ، برنامهریزی و تحلیل نیز به نگرش اجرایی ، کاربردی و تجربی تولید صنعتی نیاز دارد .
نکته سوم ، دیدگاه انجامدهی و هماهنگسازی است ، چراکه مهندسی صنایع گاه باید عوامل متضادی چون نیروی انسانی ، ماشینآلات ، زمان ، تجهیزات ، سرمایه ، ساختمان و مواد را در قالب یک مجموعه صنعتی – خدماتی آنچنان هماهنگ سازد تا مطلوبیت لازم در کیفیت و کمیت تولید را بدست آورد . این مساله ، ویژگی دیگری را یادآور میشود که همانا تفکر کلگرا ، جامع و نظاممند مهندسی صنایع میباشد . وی در هنگام برخورد با هر مجموعه ، پیش از آنکه به جزئیات بپردازد ، آنرا به صورت کلی مشاهده مینماید و به تعبیری از بالا یا بیرون نگاه میکند ؛ او اجازه نمیدهد تا یک بخش کوچک از آن مجموعه چنان مجذوبش نماید که از سایر قسمتها غافل گردد و ارتباط بخشهای دیگر را با آن جزء نبیند . وی میداند که همکاری تمام آن مجموعه است که کارایی کل را بدست میدهد و انتظاری که از مجموعه میرود با هماهنگی تمام اجزا برآورده میگردد .
گفته شد که مهندسی صنایع با مجموعههای پویایی چون واحدهای صنعتی – خدماتی روبروست . هر مجموعه پویا دارای یک سری داشتهها یا ورودیها ، یک سری ستادهها یا خروجیها و همچنین فرایندیست که این داشتهها را به ستادهها تبدیل نماید . ویژگی مهندسی صنایع ، مشاهده همزمان این سه عامل است و این مساله خود موجب درک ارتباط بین مجموعهها و عوامل مختلف و اقدام در جهت هماهنگسازی و انجام آنها میشود . یک مهندس صنایع چنانچه بتواند ورودیها و خروجیها را اعم از فیزیکی و غیرفیزیکی در ذهن خود تصویر نماید و همچنین پردازشها و فرایندهای تبدیل این ورودیها به خروجیها را مرور کند ، آنگاه به یقین خواهد توانست سازمان را به بهترین نحو اداره نماید
نکته چهارم ، اصل بیشینهسازی کلی است که بهطور ذاتی در این تعاریف به چشم میخورد ؛ اگر شما یک مجموعه را بصورت جامع و نظاممند مشاهده کردید ، درست نیست که تنها سعی نمایید یک جزء آن را در مطلوبترین وضعیت و سطح ممکن نگه دارید و از سایر اجزا غافل بمانید ؛ مهندسی صنایع میگوید کل این مجموعه ، یعنی تمامی اجزای آن در ارتباط با هم و به صورت هماهنگ باید در یک سطح مطلوب قرار گیرند تا مطلوبیت کل مجموعه در بالاترین سطح قرار گیرد .
نکته پنجم واژه موثر در تعریف ذکر شده ، است ؛ اصولا در مهندسی صنایع مفهوم بهرهوری کاربرد فراوانی دارد ؛ بهرهوری خود انواع مختلف دارد و عموما به صورت نسبت خروجیها (ستادهها) به ورودیها (دادهها) تعریف میگردد . دو رکن اساسی در افزایش بهرهوری هر مجموعه ، کارایی و اثربخشی میباشند . کارایی نشاندهنده میزان کل فعالیت میباشد حال با هر مقصودی که میخواهد انجام شده باشد ، اما اثربخشی مبین آن قسمت از فعالیت است که در راستای رسیدن به هدف مجموعه انجام شده است ؛ بهکارگیری واژه موثر نیز به همین معنا میباشد .
نکته ششم آن است مهندسی صنایع از روشهای علمی جهت انجام کارهایش استفاده مینماید . روشهای علمی روشهایی هستند که که در موارد متعدد از بوته آزمایش و تجربه گذشتهاند و به بیان بهتر استاندارد گردیدهاند و این دلمشغولی مهندسی صنایع است که سعی میکند در هر چرخه برنامهریزی ، اجرا و تجزیهوتحلیل ، روشهای مستند و استانداردی را در امور مختلف طراحی کند ، آنها را از حالت تجربهنشده خارج نماید و وارد ذات فرایند داخلی آن مجموعه نماید . دانش مهندسی صنایع سعی مینماید برای تمامی شرایط ، روشهای علمی خاصی را طراحی کند تا در موارد مشخص ، این روشها را به عنوان ابزاری در اختیار مدیر قرار دهد .
مطالب گفته شده ، به طور عمده ، مفاهیم زیربنایی و فلسفی مهندسی صنایع را تشکیل میدهند به طوریکه مهندسی صنایع بایستی همواره تلاش نماید دیدگاهها و برداشتهای جدید و تازهای از این مفاهیم کشف و تجربه نماید . مفاهیمی چون تصمیمگیری و برنامهریزی ، مهارتهای تکنیکی – اقتصادی ، موثر و نظاممند ، نیروی انسانی ، زمان ، ماشینآلات ، تجهیزات و سرمایه ، هزینه ، تولید ، کیفیت و کمیت و ارتباط این مفاهیم از دغدغههای اصلی مهندسی صنایع است .
نکات فوق از آن جهت بیان شده است تا تاکید گردد هیچیک از گرایشهای برنامهریزی و تحلیل سیستمها و تولید صنعتی به تنهایی تمام مهندسی صنایع نیستند و تنها با حضور در کنار یکدیگر میتوان انتظار داشت مهندسی صنایع به اهداف خود نائل گردد .
در بیان دروس اساسی این دو گرایش باید گفت که وجه اشتراک فراوانی در این میان به چشم میخورد ، دروسی نظیر : کنترل پروژه ، کنترل کیفیت ، طرحریزی واحدهای صنعتی ، کنترل تولید و موجودیهای یک ، اصول مدیریت و تئوری سازمان ، ارزیابی کاروزمان ، تحقیق در عملیات (۲ & 1) ، اقتصاد مهندسی ، آمار مهندسی ، نقشهکشی صنعتی (۲ & 1) .
در کنار این ، آن دسته از دروسی که برای یکی از دو گرایش اجباری میباشند را دانشجویان گرایش دیگر میتوانند به صورت اختیاری اخذ نمایند و بدین ترتیب سطح اشراف خود را بر حوزههای کاری مهندسی صنایع هرچه بیشتر افزایش بخشند .
دروس اجباری پراهمیت گرایش تولید صنعتی که برای گرایش برنامهریزی و تحلیل سیستمها اختیاری به شمار میآید عبارتند از : برنامهریزی تولید ، مهندسی فاکتورهای انسانی ، طراحی ایجاد صنایع ، برنامهریزی نگهداری و تعمیرات ، برنامهریزی و کنترل تولید و موجودیهای دو .
دروس اجباری پراهمیت گرایش برنامهریزی و تحلیل سیستمها که برای گرایش تولید صنعتی اختیاری به شمار میآید عبارتند از : تحلیل سیستمها ، شبیهسازی ، طراحی سیستمهای اطلاعاتی ، برنامهریزی حملونقل .
در گام آتی تکنولوژی صنعتی و ایمنی صنعتی را بیشتر خواهیم شناخت …
گرایشهای ایمنی صنعتی و تکنولوژی صنعتی دارای چه قابلیتهایی میباشند ؟
در گام پیشین ، دو گرایش اصلی مهندسی صنایع را شناختیم ؛ اینک به سراغ دو گرایش دیگر میرویم که اگرچه در جایگاه توجه پایینتری در قیاس با تولید صنعتی و برنامهریزی و تحلیل سیستمها قرار دارند اما خود از جمله رشتههای کاربردی صنعت و خدمات بهشمار میآیند و چهبسا کارکردهایی داشته باشند که سایر رشتههای فنی و مهندسی از آنها بیبهرهاند .
با تکنولوژی صنعتی آغاز میکنیم :
در تعریف تکنولوژی صنعتی میتوان گفت : فن بهکارگیری مهارتهای اجرایی و ذکاوتهای فنی در جهت طراحی تجهیزات و تسهیلات مورد استفاده در بخش تولید و خدمات و تعیین تدابیر لازم برای ساختوساز آنان میباشد . (بهینهسازی در ساختوساز)
تکنولوژی صنعتی گرایشیست با بینشی فنیتر از دو گرایش تولید صنعتی و برنامهریزی و تحلیل سیستمها که مشابه کارشناسی ساخت و تولید در مهندسی مکانیک بوده اما مجهز به توانایی بهینهسازی ، آگاه به مسائل بهینهسازی ساخت و ساز فرآوردههای صنعتی و نیز نگهداشت و راهاندازی فنی واحدهای اجرایی میباشد . دارای توانایی انتقال و مدیریت تکنولوژیست و نیز حفظ و حراست از آن که به مدد امکانات سختافزاری و نرمافزاری در جهت حفظ و نگهداری نظام فنی و اجرایی گام بر میدارد ؛ با مدیریت تکنولوژیهای در دسترس یا مواردی که در قالب انتقال تکنولوژی دادوستد میشوند ، در جهت افزودن کمیت و کیفیت فرآوردهها و نیز بهرهبرداری اثربخش از امکانات در دسترس ، اقدامات موثری انجام میدهد . با استفاده از تجهیزات کامپیوتری و مدارهای منطقی قادر است طیف وسیعی از خواستههای اجرایی بشر را که به دلیل محدودیتهای انسانی به سهولت قابل تحقق نمیباشند ، عینیت بخشد . مباحث اجرایی و مهارتی ساخت و تولید فرآوردههای صنعتی ، طراحی قالب ، قیدوبستهای صنعتی ، عملیات حرارتی و مباحث انتقال تکنولوژی را میتوان در زمره دیگر زمینههای تخصصی این گرایش ذکر نمود . کارشناس تکنولوژی صنعتی از مرحله طراحی یک ایده و نمونهسازی آن گرفته تا مرحله ساخت و تدارک امکانات تولید ، همینطور مدیریت مراحل اجرایی ، توان خدمترسانی دارد ؛ علاوه بر آن ، ضایعات و عوامل بروز آنها را شناسایی کرده و تاثیرات گوناگونی که برجای میگذارند را ، مورد سنجش و ارزیابی قرار میدهد .
گرایش ایمنی صنعتی
در تعریف ایمنی صنعتی میتوان گفت : فن بهکارگیری تدابیر ویژه مهندسی در جهت ایمنسازی نظامهای گوناگون کاری در مواجهه با گونههای مختلف ریسک رودرروی آنان میباشد . (بهینهسازی در ایمنسازی)
گرایش ایمنی صنعتی تلفیقی از سه رشته بهداشت حرفهای ، مدیریت صنعتی و مهندسی صنایع ( جهتگیری عمده به سوی مهندسی صنایع است ) با رویکرد بهساز و پیشگیرانه و در عین حال مهندسی ، در جوار متخصصین بهداشت حرفهای که با دید پزشکی بیشتری به دنیای کار مینگرند ، تلاش در ایجاد نظامهای شناخت خطرات و محدودسازی عملکردهای غیرایمن در محیطهای کاری داشته ، روشها ، برنامهها و فرآیندهایی برای کنترل و ارزیابی خطرات پی گرفته و تلاش در ایجاد فضایی سالم برای نجات حرکتهای بهرهور دارد . این گرایش مهندسی صنایع ضمن تسلط بر آگاهیهای عمومی مهندسی صنایع به ویژه در راستای تطبیق دادن کار با تواناییهای انسانی در زمینههایی همچون مهندسی فاکتورهای انسانی ، عوامل فیزیکی و شیمیایی زیانآور محیط کار ، حفاظت صنعتی و اصول مدیریت ایمنی ، دارای تبحر و تخصص است . طراحی نظامهایی که بتوانند از آسیب رساندن به انسانها ، امکانات و تجهیزات پیشگیری کرده ، حرکت ملایم و روان اجرا را تضمین نماید ، بخشی از تواناییهای اجرایی این متخصصین به شمار میرود .
مکانیک سیالات ، جمعآوری و دفع فاضلابهای صنعتی ، مهندسی احتراق ، گازرسانی ، اعلام و اطفا حریق ، ایمنی در برق ، سمشناسی صنعتی ، ایمنی ساختمان و معدن ، ارگونومی ، تهویه صنعتی ، دیگها و ظروف تحتفشار ، روشهای تولید (۲ & 1) ، ایمنی در کشاورزی ، روانشناسی صنعتی ، عوامل شیمیایی محیط کار ، اصول بهداشت محیط ، بیماریهای شغلی ، حفاظت صنعتی ، ایمنی بالابرها ، تحقیق در عملیات ، ترمودینامیک و انتقال حرارت ، عوامل فیزیکی محیط کار ، اصول مدیریت ایمنی ، ارزیابی کار و زمان و طرح ریزی واحد های صنعتی از جمله دروس اصلی و تخصصی پراهمیت این گرایش به شمار میآیند .
–
– تواناییهای لازم داوطلبان (کلیه گرایشها):
دانشجویانی در رشته مهندسی صنایع موفقند که:
۱- تمایل دارند با توانایی های ریاضی گونه ی خویش، ارتباط بهینه ای بین اجزاء نهادها، نظامها و امکانات پدید آورند.
۲- به برنامه ریزی و هدایت مؤثر امکانات اندیشیده و نظاممند هستند.
۳- تمایل دارند با ایجاد فضایی بشاش و دلنشین، از وقت و انرژی انسانها به شکل مؤثرتری بهره گرفته شود.
۴- ذوق هنری داشته و نیز به طراحی و ساخت و ساز امکانات، تجهیزات و نظامها علاقمندند.
۵- علایقی در خلق و بروز ابتکار در حوزههای کاربردی دارند.
۶- به امنیت می اندیشند و ارائه ی راهکار برای مقابله با ریسکهای گوناگون را دوست دارند.
۷- ریا ضی را دوست دارند، با فن و حرفه عجین شده اند، کامپیوتر را بخشی از زندگی روزمره خود میدانند و میتوانند با انسانها رابطه ای دوستانه برقرار کنند، ابعاد مدیریتی را دوست دارتد و اهل نوآوری و ارائه مؤثر اندیشههای جدید هستند.
ادامه دارد…